Hạn Khuống - Nét văn hóa độc đáo của người Thái

(LV) - Hạn Khuống có thể diễn ra trong nhiều ngày với phong phú hình thức vui chơi giải trí như Tung còn, múa xòe... Nhưng đêm đến, sinh hoạt chủ yếu của Hạn Khuống là hát giao duyên.

Hạn Khuống là một sinh hoạt văn hóa cổ xưa có hình thức diễn xướng sân khấu sơ khai mang tính đại chúng, làm cho mỗi người yêu, say cuộc sống hơn.

Theo nghệ nhân Lò Văn Biến ở thị xã Nghĩa Lộ, "Hạn" tiếng Thái Đen có nghĩa là tre, nứa; "Khuống" là sân, đất trong bản. Hạn Khuống có nghĩa là một cái sàn bằng tre, nứa dựng lên ở sân đất ngoài trời. Sàn Hạn Khuống cao từ 1 - 1,2m, mặt sàn có diện tích từ 16 đến 24m2, được lát bằng dát tre hoặc phên nứa... Giữa sàn có 1 bếp lửa (rộng, hẹp tùy kích thước của Hạn Khuống).

Đặc trưng nhất của Hạn Khuống là có 5 cây "lắc xay". Có thể ví lắc xay như cây Nêu ngày Tết. "Lắc xay" được làm bằng cây bương hay tre dài từ gốc đến ngọn, tỉa hết cành nhánh. Trên ngọn chóp để nguyên chùm lá treo lủng lẳng những hình con ve, chim, hoa quả, xúc xích được đan bằng lạt xanh, đỏ trông thật rực rỡ. "Lắc xay cốc" tức là tổn khuống cốc (Gốc sàn) cao đẹp nhất dựng ở giữa sàn cạnh bếp lửa. 4 cây còn lại dựng ở 4 góc sàn biểu hiện của 4 phương: Đông, Tây, Nam, Bắc, cây ở giữa biểu tượng trụ của đỉnh trời.

Mỗi Hạn Khuống thường có 5 - 10 tổ viên gái chính thức, gọi là "Xao lắc xay". Mỗi Hạn Khuống cử một thiếu nữ xinh đẹp, có đức, có tài hát ứng đối và được gọi là “Xao tổn khuống”. Khi bếp lửa trên sàn được nhóm lên, ngọn lửa cháy rực cả góc bản cũng là lúc các cô chủ Hạn Khuống rút thang lên, quay guồng xa của mình kéo sợi dăng ngang lối lên xuống, vừa kéo sợi vừa ra vế đối với các chàng trai.

Cuộc thi tài bắt đầu!

Các chàng trai muốn lên được sàn hoa, phải thắng trong cuộc hát đối đáp với các cô chủ Hạn Khuống. Các lời hát đối đáp thường lấy trong truyện thơ của người Thái như “Xống chụ xon xao,” “Tản chụ xống xương,” “Tản chụ xiết xương...”. Cũng có khi lời đối đáp là lời ứng tác giữa hai bên. Khi đã cảm phục tài của các chàng trai trong đối đáp, các cô gái thả thang xuống mời các bạn trai lên. Lên Hạn Khuống rồi, bên gái không cho ghế, bên trai lại "khắp" (hát) xin ghế ngồi. Khi được ghế lại xin điếu thuốc...

Sau một loạt bài khắp đối đáp, các chàng trai vượt qua được thử thách và được các cô gái đồng ý cho dự cuộc vui. Lúc này các chàng trai và cô gái nào thấy có cảm tình thì đến bên nhau. Cô gái thêu thùa kéo sợi, cán bông..., còn chàng trai đan giỏ, đan hom, thổi sáo tâm tình.

Lúc này, mọi người già, trẻ đều có thể lên được Hạn Khuống, có việc gì làm việc nấy, vừa hát, vừa trò chuyện đầm ấm quanh bếp lửa. Đêm về khuya, những người có tuổi và trẻ em lần lượt ra về. Các thanh niên nam, nữ vai kề vai bên bếp lửa tâm sự thâu đêm. Càng về khuya lửa tình duyên càng thêm nồng thắm.