Tái hiện lễ cúng trưởng thành của dân tộc Ê Đê tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam

(LV) – Chiều 17/4, lễ cúng trưởng thành của dân tộc Ê Đê - một trong những nét văn hóa đặc sắc, một nghi thức bắt buộc đối với những chàng trai Ê Đê khi đến tuổi trưởng thành đã được phục dựng một cách sinh động tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

  >>>Tái hiện nét đẹp văn hóa ngày Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây của người Khmer tại Hà Nội

Đối với người Ê Đê, từ khi sinh ra đến khi trở thành chàng trai, thành người đàn ông biết gánh vác mọi công việc của buôn làng không thể bỏ qua lễ trưởng thành (Tiếng Ê Đê gọi là Mpú Tuh -kông). Việc cúng lễ được tổ chức nhiều lần và do cho mẹ đẻ sắm sửa mâm cỗ. Lễ trưởng thành quan trọng nhất là lễ lần cuối cùng, bởi sau lễ cúng này, chàng trai sẽ được công nhận là người trưởng thành.

Phải trải qua 5 lần làm nghi lễ trưởng thành thì người đó mới thật sự trưởng thành. Lần đầu tiên, nghi lễ cúng một ché rượu và một con gà. Lần thứ hai, cúng 3 ché rượu và 3 con gà. Lần thứ ba, cúng 3 ché rượu và 1 con heo. Lần thứ 4, cúng 5 ché rượu và 1 con heo thiến (heo phải lớn, phải đủ cho bà con buôn làng cùng ăn một bữa). Lần thứ 5, cúng 7 ché rượu và 1 con heo thiến.

Chàng trai được làm lễ trưởng thành lặng lẽ đi ra bến nước trong bộ lễ phục truyền thống.

Tới bến nước, anh ta bắt đầu rửa mặt, gội đầu.

Bầu nước được hứng đầy để mang về cúng thần Yàng.

Trong nghi lễ trưởng thành, già làng thay mặt buôn làng, thay mặt họ tộc chàng trai làm lễ cúng Giàng về chứng kiến và chiếc vòng đeo tay trong lễ trưởng thành là biểu tượng của cuộc sống, có nghĩa là buôn làng đã trao cho sức mạnh. Lễ trưởng thành của người Ê Đê thể hiện tính cộng đồng rất cao vì có sự tham gia góp sức của cả buôn làng...

Lễ cúng trưởng thành được tiến hành qua 4 bước: Lễ bắt đầu bằng nghi thức rửa mặt của chàng trai ngoài bến nước của buôn làng. Từ sáng sớm, chàng trai được làm lễ trưởng thành lặng lẽ đi ra bến nước trong bộ lễ phục truyền thống. Tới bến nước, anh ta cởi áo, cởi khăn, bắt đầu gội, gội xong, chàng trai hứng đầy bầu nước trong mát về cúng thần.

Chàng trai tay cầm kiếm sắc (sà gạc) vung kiếm chặt đứt 2 cây chuối, tượng trưng cho hình ảnh hạ gục kẻ thù rồi bước lên cầu thang.

Người được làm lễ trưởng thành (hay còn gọi là lễ khôn lớn) tay cầm kiếm sắc (sà gạc) bước tới cầu thang lên sàn nhà. Hai bên cầu thang trồng 2 cây chuối, sau khi vung kiếm đứt 2 cây chuối, tượng trưng cho hình ảnh hạ gục kẻ thù, anh ta bước lên cầu thang. “Con đã cầm rìu vào rừng, nay cây lớn đã đổ, cây nhỏ đã ngã, con cầm kiếm đi trừ kẻ ác. Nay giặc phía Đông đã bị giết, con hổ phía Tây đã được trừ. Con đã làm xong mọi việc buôn làng giao cho. Con đã xứng đáng làm một người đàn ông Ê Đê của buôn làng ta,...”

Trong nhà tại gian khách (ook), thầy cúng lần lượt cúng thần Yàng lần thứ nhất, lần thứ 2, lần thứ 3, lần thứ 4.

Mỗi lần kết thúc lễ cúng, chàng trai cầm cần rượu ché thứ nhất, thứ hai, thứ ba đưa lên môi.

Lần lượt từng người trong gia đình cầm cần rượu ché thứ nhất, thứ hai, thứ 3. Từ nay trở đi cần rượu không được buông bỏ khỏi tay người.

Trong nhà tại gian khách (ook) cúng mâm cúng gồm: đầu heo, chén tiết heo, tim gan, thịt băm và 7 vòng đồng. Một dải thịt dài cuốn vòng cây cột buộc ché rượu cần, chàng trai bước vào nhà, kiếm đựng bên vách mặt trời mọc, rồi anh ta đến ngồi đối mặt với thầy cúng. Gian khách trên nhà sàn đã dựng sẵn 7 ché rượu ở cây cột dọc theo hàng dọc, thầy cúng ngồi trước ché rượu đầu tiên, mặt hướng về phương mặt trời mọc. Giàn chiêng nổi lên náo nức, dồn dập báo hiệu buổi lễ bắt đầu...

Lần lượt, thầy cúng và từng thành viên trong gia đình trao vòng cho chàng trai và cầu chúc cho anh gặp nhiều may mắn.

Trải qua 4 lần cúng: Lần thứ nhất cúng thần bếp lửa cai quản con người trong nhà Boh tao yang Hleang; Lần thứ hai cúng Yang Êsêi (sinh ra và ban cho sức khỏe); Lần thứ ba cúng Yang Hleang (thần linh phù hộ); Lần thứ 4 cúng Yang Kleang Kông (thần trời, thần đất, thần sông, thần suối, thần núi đồi... bảo vệ con người), chàng trai và chính thức được cộng đồng thừa nhận là người trưởng thành, tiến tới xây dựng gia đình, làm cha, làm chủ cuộc sống của mình.

Sau lễ cúng, chàng trai cùng những thành viên trong gia đình và các vị khách cùng uống ruợu, ăn thịt giữa tiếng chiêng rền rã.

Sau nghi lễ trưởng thành, các hoạt động đặc sắc khác như lễ nhảy lửa của dân tộc Pà Thẻn, lễ mừng thọ của dân tộc Dao, các chương trình dân ca dân vũ, các trò chơi dân gian (đánh yến, đánh quay, hát ống, đi cà kheo, nhảy bao bố,...) cùng không gian giới thiệu ẩm thực, sản vật dân tộc tiếp tục diễn ra đến hết ngày 19/4 .

Khánh Vân