Đi chợ ở xứ người Dao đỏ

(LV) - Sì Lở Lầu phiên âm từ tiếng Quan Hỏa nghĩa là số mười hai, nó ứng với mười hai tầng dốc hay mười hai tầng núi xếp lên nhau như mười hai tầng lầu. Muốn đến được phiên chợ có một không hai ở xứ người Dao đỏ, du khách phải vượt qua mười hai tầng dốc quanh co, khúc khuỷu.

>>> Độc đáo làn điệu dân ca dân tộc Hrê, Quảng Ngãi

>>> Tiếp lửa cho nghệ thuật hát Then dân tộc Tày vùng hồ Ba Bể  

Xứ người Dao đỏ

Sì Lở Lầu là xã có 100% dân tộc người Dao đỏ. Ngay từ sáng sớm, tiếng lợn kêu ìn ịt, tiếng cùng cục của những chú “gà xách tay”; tiếng xe máy gồng mình rú ga và tiếng chân ngựa cồm cộp gõ móng vào đá… Sương mù vẫn đặc quánh chẳng thấy mặt người, chỉ nghe tiếng bước chân rộn ràng mỗi lúc một đông. Màu sắc chủ đạo được phụ nữ nơi đây sử dụng là những gam màu có độ tương phản mạnh như màu đỏ, đen và trắng. Điều dễ nhận ra là trên trang phục của họ, bạc được sử dụng rất nhiều từ cúc áo, viền áo, hoa tai, vòng cổ, vòng tay… đều được chế tác bằng bạc. Khi mặt trời lên, trang phục của phụ nữ Dao đỏ càng được nổi bật; vì những thứ trang sức có màu trắng kia, gặp ánh nắng sẽ lóe những tia sáng mạnh kiểu như người thợ ảnh phát đèn flash. Gần chín giờ khi những màn sương đã trốn chạy lên núi cao, cũng là lúc phiên chợ mới tỏ mặt người. Họ chào nhau bằng thứ tiếng bản địa pha lẫn tiếng Quan Hỏa. Đó là những hình ảnh, âm thanh đầu tiên trong ngày của phiên chợ người Dao đỏ trên mười hai tầng núi thuộc xã biên giới Sì Lở Lầu, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu.

Người dân ở đây bảo, đã leo lên mười hai tầng dốc mà không đi chợ thì chưa phải đến Sì Lở Lầu. Cũng không biết chợ có từ khi nào, ngay đến cái tên của chợ cũng khá độc đáo bởi những tên gọi khác nhau, khiến cho nhiều người phải tò mò khi đặt chân lên vùng đất này. Có người gọi là chợ Gia Khâu, vì chợ họp ngay ở trung tâm bản Gia Khâu sát với đường đi. Lại có người gọi là “chợ Sừng” vì chợ chỉ họp vào ngày con có sừng trong tháng là ngày con trâu và con dê (tức ngày Sửu và ngày Mùi). Theo cách tính lịch âm hai ngày này cách nhau sáu ngày. Ví như phiên này mà rơi vào thứ Bảy ngày Mùi, thì phiên sau sẽ là thứ Sáu ngày Sửu, tuần sau nữa là thứ Năm… cứ lùi dần như thế theo kiểu lùi vòng tròn, nên chợ còn có tên gọi khác là “chợ Giật lùi”.

Hàng tạp hóa vẫn là nơi mua bán trao đổi đông nhất.

Chúng tôi dừng chân tại một sạp hàng tạp hóa, qua lời giới thiệu của Bí thư Đảng ủy xã Phàn Phủ Xiên. Cụ bà Sùng Tả Mẩy 97 tuổi người dân tộc Dao đỏ, tuổi của cụ sắp bước vào bách niên mà trông cụ còn tinh anh lắm. Cụ Mẩy đang phụ bán hàng cho cô con gái Phàn Sử Mẩy đã 57 cái xuân xanh. Thấy tôi tò mò và thắc mắc tại sao ở đây có nhiều phụ nữ tên Mẩy đến thế, Bí thư xã cười và rồi giải thích một cách rất cặn kẽ. Người Dao đỏ đẻ con gái đều đặt tên Mẩy, vì trong tiếng Dao, “Mẩy” có nghĩa là gái và phụ nữ người Dao đỏ chỉ phân biệt theo thứ tự. Ví dụ: Tả Mẩy (gái cả), Lở Mẩy (gái thứ hai), Lụ Mẩy (gái thứ sáu)... Khi nghe tên gọi Phàn Sử Mẩy ta hiểu ngay đây là gái thứ tư nhà họ Phàn. Trước vẻ đẹp lão và bộ trang phục ấn tượng của cụ Mẩy, chị Thủy, người đồng hành cùng tôi muốn ngỏ ý chụp ảnh lưu niệm với cụ. Thấy chị tay mân mê chiếc áo tấm tắc khen bộ trang phục đẹp. Đang trò chuyện rôm rả thì bà Mẩy tự dưng đứng dậy không biết đi đâu. Một lát sau, cụ khệ nệ ôm bộ trang phục đưa cho chị, ý bảo mặc vào chụp ảnh mới đẹp, phải mất đến mấy phút chị Thủy mới vận xong bộ đồ độc đáo này. Thế mới biết bà con người Dao Đỏ nơi đây thật hiếu khách và thân thiện biết nhường nào.

Độc đáo phiên chợ người Dao

Ngoài những mặt hàng lâm thổ sản như: quế, hồi, thảo quả, mắc khén, măng rừng, mật ong… thì đồ trang sức bằng bạc rất được chuộng, đó là: vòng tay, vòng cổ, thắt lưng, khuyên tai, xà tích… được chế tác thủ công. Bà Mẩy cho biết, một bộ trang phục truyền thống có giá khoảng 4 đến 10 triệu đồng. Như vậy không phải người con gái nào lớn lên cũng có ngay một bộ trang phục như thế. Theo bà Mẩy, để có một bộ trang phục truyền thống đầy đủ của dân tộc Dao Đỏ, người phụ nữ phải sắm dần dần và cũng tuỳ vào điều kiện của mỗi gia đình.

Mặc dù ở phiên chợ này có đủ các mặt hàng từ xuôi chuyển lên, từ bên kia biên giới sang, nhưng không thể lấn át được những sản vật rất riêng từ sản phẩm bản địa, do chính người dân địa phương làm ra như: rau củ quả, lâm thổ sản; vải vóc, quần áo, thổ cẩm, đồ trang sức...

Chợ “Giật lùi” không chỉ đặc sắc về trang phục mà còn hấp dẫn chúng tôi bởi hương vị ẩm thực mang đậm màu sắc của người Dao Đỏ như món Đậu phụ nhự của bà con tự làm. Theo lời chị Tẩn Sử Mẩy - chủ nhân của món đặc biệt này, thì Đậu phụ nhự là món không thể thiếu trong mỗi gia đình người Dao, nó là món ăn rất tốt trong mùa lạnh. Phải là những người phụ nữ Dao đảm đang mới biết chế biến món ăn này. Một thứ quà không thể bỏ qua khi đến với chợ “Giật lùi” đó là rượu thóc, một thứ rượu riêng của người Dao Đỏ ở Sì Lở Lầu. Chẳng cần biết đến có mua hay không, nhưng hễ đàn ông đến chợ là sà ngay vào hàng rượu. Những can rượu được bàn tay người phụ nữ Dao rót liên tục mời lữ khách nếm thử, nếm cho đến say ngả nghiêng trời đất mới thôi. Dường như ở nơi đây rượu không còn là hàng hóa nữa mà nó trở thành một thứ văn hóa đặc biệt.

Đến chợ vừa bán hàng, vừa là để gặp gỡ tâm tình trò chuyện.

Đương nhiên chợ “Giật lùi” cũng như hầu hết các phiên chợ vùng cao, không chỉ để mua bán trao đổi hàng hóa mà nơi đây còn là điểm gặp gỡ của các chàng trai, cô gái khi đến tuổi hẹn hò. Người có gia đình rồi đi chơi chợ để thỏa nỗi nhớ, mong gặp người quen… Hay đơn giản chỉ để chia sẻ những riêng tư với bạn bè, người thân mà ngày thường không có dịp gặp. Phải chăng đó là những nét đẹp chỉ có ở những phiên chợ vùng cao.

Hà Minh Hưng