Ksor H’nao, nghệ nhân tài hoa của dân tộc Gia Rai

(LV) - Ksor H’nao không chỉ được biết đến là nghệ nhân giỏi tạc tượng dân gian Tây Nguyên mà còn am hiểu sâu sắc và tâm huyết với các giá trị văn hóa của người Gia Rai.

 >>> Tỷ phú mê trồng cà phê bên dòng Pô Kô

Thổi hồn vào gỗ

Là người con Gia Rai, ngụ tại làng Kép, phường Đống Đa, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai, Ksor H’nao nổi tiếng không chỉ trong làng mà khắp Gia Lai và cả nước về tài tạc tượng gỗ dân gian Tây Nguyên của mình.

Không phải là nghệ nhân cha truyền con nối, ông gắn bó với công việc tạc tượng hoàn toàn từ niềm đam mê tự nhiên của bản thân từ khi còn nhỏ.

Tượng nhà mồ Tây Nguyên là sự gửi gắm, sẻ chia, tiếc thương và bầu bạn của người sống dành cho người đã khuất. Đồng hành với tín ngưỡng này là nghề thủ công độc đáo mang đậm bản sắc của cộng đồng các dân tộc bản địa Tây Nguyên - nghề tạc tượng gỗ.

Bắt đầu từ những bức tượng nhà mồ được các nghệ nhân trong làng tạc vào những dịp chuẩn bị cho lễ bỏ mả, Ksor H’nao đi theo quan sát rồi học cách làm theo. Từ những khúc gỗ nhỏ và tìm hiểu kỹ thuật cũng như kỹ năng cơ bản nhất trong cách dùng loại gỗ, cách cầm rìu, rựa hay đục.

Nghệ nhân Ksor H'nao đang hoàn thiện bức tượng "mẹ bồng con" được giải cao nhất trong hội thi tạc tượng gỗ dân gian Tây Nguyên năm 2015.

Bằng niềm đam mê, khả năng nắm bắt nhanh, ham học hỏi với đôi bàn tay khéo léo, tượng gỗ của ông ngày càng sinh động và có phong cách riêng. Tượng gỗ của ông làm ra thực sự chinh phục được đôi mắt khắt khe của các nghệ nhân tạc tượng và bà con. Ông được bà con tin tưởng giao tạc tượng trong những lễ bỏ mả của gia đình. Tác phẩm tượng của ông mang đậm phong cách dân gian, mộc mạc, gợi tả nhưng luôn sống động với người và vật là những hình ảnh gần gũi, dung dị với đời sống của bà con.

Ngoài việc tham gia tạc tượng nhà mồ phục vụ nghi thức bỏ mả, ông còn tham gia các cuộc thi tạc tượng gỗ dân gian trong và ngoài tỉnh, đạt giải cao.

Năm 2013, ông được mời tham gia Trại sáng tác điêu khắc Tây Nguyên trong khuôn khổ Tuần lễ “Đại đoàn kết các dân tộc - Di sản Văn hoá Việt Nam” (8-23/11) tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam để giới thiệu nét văn hóa đặc sắc của Tây Nguyên đến với du khách trong và ngoài nước. Đặc biệt, trong hội thi tạc tượng gỗ dân gian Tây Nguyên tại Khu du lịch sinh thái văn hóa cộng đồng KoTam, thành phố Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk, 1 hoạt động của lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ V năm 2015, ông giành giải cao nhất với tác phẩm “Mẹ ôm con” trong cuộc tranh tài cùng 37 nghệ nhân tài giỏi từ khắp các buôn làng Tây Nguyên.

Nghệ nhân đa tài

Với ông, biết gì, hiểu gì về các giá trị văn hóa đặc trưng của người Gia Rai cũng phải tận tường.

Có năng khiếu bẩm sinh về âm nhạc cùng với niềm đam mê, ngoài tạc tượng, nghệ nhân Ksor H’nao còn chế tác và diễn tấu thuần thục các loại nhạc cụ bằng tre nứa (Goong, Kơni hay đàn T’rưng) và diễn tấu cồng chiêng. Đặc biệt, ông còn là người chỉnh chiêng của làng.

Năm 1999, ông được Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam mời diễn tấu đàn Goong để ghi băng làm tư liệu giảng dạy và nghiên cứu. Trong các cuộc thi dân ca, biểu diễn nhạc cụ dân tộc truyền thống trong và ngoài tỉnh, ông luôn được chọn diễn tấu các loại nhạc cụ dân tộc và là người giữ vị trí đệm nhạc cụ chính.

Ngoài ra, ông còn thuộc nhiều bài dân ca truyền thống Gia Rai và lại có chất giọng tốt, âm vực cao, khỏe khoắn nên đã tích cực tham gia các hội diễn văn nghệ truyền thống và là người dàn dựng cho đội văn nghệ của làng tham gia biểu diễn.

Ông đã giúp nhiều nhà nghiên cứu văn hóa, nghệ sỹ tìm hiểu các loại hình văn hóa truyền thống dân gian Gia Rai trong đó có nhạc sĩ Lê Xuân Hoan, Chủ tịch Hội Văn học - Nghệ thuật Gia Lai hoàn thành chương trình điền dã, sưu tập, ký âm cho các bài hát dân ca Gia Rai.

Tâm huyết với những giá trị văn hóa truyền thống, dân gian của người Gia Rai đang dần mai một, ông tích cực tham gia hoạt động truyền dạy cho thế hệ trẻ, từ tổ chức, tái diễn các lễ hội truyền thống, diễn tấu, chế tác nhạc cụ tre nứa, diễn tấu cồng chiêng và chỉnh chiêng đến tạc tượng.

Đặc biệt, ông cũng là nghệ nhân về ẩm thực truyền thống Gia Rai với việc nắm vững và khéo léo trong việc chế biến những món ăn quen thuộc của dân tộc mình. Trăn trở với việc làm gia tăng các giá trị văn hóa dân tộc, để phát huy và bảo tồn trong cuộc sống hiện tại, tăng thu nhập của gia đình, giữa năm 2017 ông đã khai trương quán ăn mang tên: “Quán nghệ nhân Ksor H’nao - Ẩm thực dân gian Gia Rai”. Không gian quán được trang trí hơn 20 tượng gỗ dân gian với hình mẹ bồng con, đàn ông hút thuốc, đánh trống, thiếu nữ Gia Rai. Bên cạnh đó, những nhạc cụ, vật dụng mang đậm bản sắc văn hóa của người Gia Rai cũng được sắp đặt ở đây. Khách đến quán sẽ được phục vụ những món ăn quen thuộc của người Gia Rai, được nghe những giai điệu dân ca và âm nhạc Gia Rai.

Theo Thạc sĩ Hoàng Thanh Hương, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai: “Không chỉ là nghệ nhân tạc tượng giỏi, Ksor H’nao còn rất tích cực truyền dạy tạc tượng gỗ dân gian. Nghệ nhân đã hỗ trợ rất nhiều trong các hoạt động bảo tồn nghệ thuật dân gian do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai tổ chức”.

Với những đóng góp của mình, năm 2015, ông đã vinh dự nhận danh hiệu nghệ nhân ưu tú về loại hình Tri thức dân gian.

Thu Loan