Vũ Năng An và những bức ảnh Cách mạng Tháng Tám lịch sử

(LV) - Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã được ghi lại trong những bức ảnh lịch sử của nghệ sĩ Vũ Năng An (1916 - 2004). Cùng với nhiều tấm ảnh lịch sử khác chụp Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, các sự kiện lịch sử… nghệ sĩ Vũ Năng An đã được Nhà nước trao Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 (1996).

 >>> Tỷ phú mê trồng cà phê bên dòng Pô Kô

Người lưu giữ những thời khắc trọng đại

Nhiều năm trước, khi nghệ sĩ Vũ Năng An còn khỏe mạnh, tôi thường đến thăm ông tại nhà riêng ở khu tập thể điện ảnh số 72 Hoàng Hoa Thám. Lần ấy, ông kể cho tôi nghe về những tấm ảnh chụp Cách mạng Tháng Tám tại Hà Nội.

Cách mạng Tháng Tám tại Nhà hát lớn Hà Nội . Ảnh: Vũ Năng An

Năm 1945, Vũ Năng An làm việc cho “Hà Nội ảnh quán”, chủ hiệu là ông Trần Văn Lưu. Sáng 17/8, Vũ Đức Toa - một nhà cách mạng hoạt động bí mật là bạn học đến gặp Vũ Năng An đề nghị: “An này! Trưa nay cậu ra trước cửa Nhà hát lớn chụp ảnh nhé. Báo “Tin mới” đã đưa tin rồi!”. Vũ Năng An từ chối vì nghĩ có lẽ lại chụp ảnh cuộc mít tinh Tổng hội viên chức bù nhìn của Chính phủ Trần Trọng Kim, nhưng Vũ Đức Toa nói: “Không đi thì sẽ tiếc suốt đời đấy An ạ!”.

Vậy là trưa hôm ấy, Vũ Năng An lẳng lặng xách máy ra trước cửa Nhà hát lớn. Nhìn trước nhìn sau và chọn góc độ, Vũ Năng An leo lên cột đèn đầu đường Tràng Tiền. Vừa kịp chuẩn bị xong thì bất ngờ lá cờ quẻ ly lả tả rơi xuống, cùng lúc lá cờ đỏ sao vàng cất lên. Vũ Năng An bừng tỉnh, bấm máy liên tiếp trong dòng âm thanh sôi sục: “Nhân dân ủng hộ Việt Minh, đứng dưới lá cờ của Việt Minh, đả đảo Chính quyền thân Nhật và chuẩn bị tham gia khởi nghĩa!”.

Sau đó, Vũ Năng An đạp xe qua các phố để chụp. Ngược chiều với hai chiếc cam nhông nhà binh Nhật vẫn đằng đằng sát khí là một chiếc xe hòm Citroen chạy chậm, tiếng loa phát ra trên xe dóng dả: “Uỷ ban Quân sự Cách mạng kêu gọi đồng bào chuẩn bị sáng 19/8 đi dự Mít tinh Khởi nghĩa tại quảng trường Nhà hát lớn!”. Lời kêu gọi cuốn hút mạnh...

Sáng 19/8 đã đến, Vũ Năng An cầm chắc máy ảnh, nhanh nhẹn bám theo những đoàn người như thác lũ từ các ngả đổ về quảng trường Nhà hát lớn. Những dòng biểu ngữ phần phật bay cao trên đầu đoàn người nai nịt gọn gàng, nhiều người mang gậy, mã tấu, dao quắm... vừa bước rầm rập vừa vung tay dõng dạc hô vang:

- Ủng hộ Việt Minh!

- Đả đảo bù nhìn!

- Việt Nam hoàn toàn độc lập!

Leo nhanh lên cột đèn, tim, óc Vũ Năng An dồn cả vào đôi mắt và bàn tay. Ông ngắm khuôn hình, lựa ánh sáng, chọn góc độ “chộp” tình cảm ở một vài gương mặt, đón tình huống ở một vài đám đông. Mặt trước Nhà hát lớn, ngọn cờ khởi nghĩa đã cất lên, tỏa rộng - Quảng trường chật kín người, rào rạt như sóng biển nhấp nhô những “cánh buồm đỏ lấp lánh ánh vàng sao” hướng vào trung tâm thành phố, vẫy chào một “cánh buồm lớn” - Hiện thân Quốc kỳ Việt Nam thời đại mới. Vũ Năng An không suy tính gì, ông chụp nhanh toàn cảnh, cận cảnh và đặc tả cái náo nức, nồng nhiệt ở sự hưởng ứng của đồng bào, khi nghe nhạc Tiến quân ca nổi lên cùng loạt súng chào cờ bắt đầu Lễ khai mạc cuộc Mít tinh...

Đánh chiếm Bắc Bộ phủ . Ảnh: Vũ Năng An

Chụp xong toàn cảnh quảng trường, Vũ Năng An đến gặp nhà văn Nguyên Hồng đang nghiêm trang quan sát từ bao lơn Nhà hát thành phố và hỏi:

- Sau đây, tôi nên chụp ở đâu?

- Sang Phủ Khâm Sai! Nguyên Hồng đáp nhanh, gọn.

Nắm chặt tay Nguyên Hồng xong Vũ Năng An vội vã chạy xuống đường, lao theo đội ngũ. Đến vườn hoa Cóc phun, Vũ Năng An dừng lại và bấm máy mấy lần cảnh tượng người người giương cao cờ đỏ sao vàng vượt qua rào sắt, xông lên chiếm Phủ Khâm Sai bù nhìn. Một trong những bức ảnh này đã được đi vào biên niên sử. Một hình ảnh điển hình cho sự kiện giành chính quyền về tay nhân dân ở Hà Nội trong cuộc Tổng Khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám...

Những bức ảnh vô giá sống mãi với thời gian

Tại “Hà Nội ảnh quán” đường Cột Cờ, Vũ Năng An đã phóng những tấm ảnh lịch sử mà mình đã có duyên lớn ghi được và cẩn thận viết chú thích. Vũ Năng An trực tiếp đạp xe chở xấp ảnh này tới Nhà Thông tin ở phố Tràng Tiền và nói với người phụ trách đầy trịnh trọng:

- Xin anh cho trưng bày những bức ảnh Hà Nội khởi nghĩa!

Cùng trưng bày ảnh xong với người phụ trách, Vũ Năng An ra khỏi Nhà Thông tin thì nghe có tiếng nói:

- Chắc đây là một nhiếp ảnh Việt Minh?

Lòng Vũ Năng An rộn lên với bao suy nghĩ, ông kể: “Có lẽ người vừa nói cũng như tôi lần đầu tiên làm một việc mà mình cảm thấy đấy là do yêu cầu của cách mạng, thì dù không biết rõ người trao nhiệm vụ cho mình là ai, có uy quyền gì không, mình vẫn sốt sắng lắm, với linh tính suy xét qua hiện thực đang vượt khỏi cái thời điểm giao thời tranh tối tranh sáng giữa cũ và mới”...

Chân dung nghệ sĩ Vũ Năng An (1916 - 2004).

Cách mạng Tháng Tám đã thành công trọn vẹn. Ngày 27/8/1945, trong niềm hân hoan chào đón đoàn quân giải phóng từ chiến khu Việt Bắc trở về, Vũ Năng An đã bấm máy cuộc duyệt binh tại Quảng trường Nhà hát thành phố dưới sự chỉ huy lực lượng vũ trang của giáo sư Võ Nguyên Giáp, một trong những chân dung sư phạm kính mến của không ít thanh niên từng học ở trường Tư thục Thăng Long thời trước cách mạng...

Rồi mùng 2/9/1945, một ngày thu huy hoàng rộng mở bầu trời Hà Nội, Vũ Năng An với ý thức càng ngày càng rõ rệt hơn về nhiệm vụ vẻ vang, đã mang máy ảnh đến một vị trí đã được quy định gần sát với lễ đài. Những thời khắc lịch sử khi Hồ Chủ tịch đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập bất hủ trước toàn thể quốc dân, đã in tạc trên những bức ảnh vô giá sống mãi với thời gian của Vũ Năng An. Sau ngày nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được khai sinh, Vũ Năng An cùng với 5 nhà nhiếp ảnh nữa được Bộ Tuyên truyền mời vào Bắc Bộ Phủ để chụp chân dung Hồ Chủ tịch. Bức ảnh Hồ Chủ tịch của ông đã được Người chọn cho công bố trên sách báo và lưu truyền rộng rãi trong nhân dân nhiều giai thoại. Bức ảnh này còn được Người ký tên và gửi đi tặng các chính khách và bè bạn quốc tế. Và cứ thế, những sự kiện trọng đại của đất nước liên tục diễn ra cuốn hút Vũ Năng An đi theo Cách mạng một cách tự nhiên, đầy tự hào...

Từ Khôi