13:13 | 11/11/2019

Người Xá Phó “rước hồn mẹ lúa”

(LV) - Khi những bông lúa trên nương bắt đầu chín, đồng bào Xá Phó (Lào Cai) xem lịch, chọn ngày tốt để chuẩn bị nghi thức tổ chức ăn cơm mới. Tết cơm mới của người Xá Phó có lịch sử hơn 300 năm, đến nay vẫn được bà con đồng bào Xá Phó duy trì và bảo tồn, trở thành nét văn hóa độc đáo trong cuộc sống thường nhật của họ. Để năm sau mùa màng tươi tốt, người Xá Phó thường tổ chức Tết cơm mới từ tháng Tám âm lịch.

>>> Người Mường đánh thức ma Khú cầu mưa

Trong tín ngưỡng Tết cơm mới, độc đáo nhất vẫn là nghi lễ giữ hồn lúa mẹ ở nương và nghi lễ rước hồn lúa mẹ về kho thóc hoặc sàn nhà. Ngày đầu tiên đi gặt, chỉ có hai vợ chồng chủ nhà, dậy sớm chuẩn bị cơm gói và chiếc hái, gùi qua đầu và đặc biệt là hòn đá thần (loại đá trắng có nhiều hạt hình ngũ giác tạo thành - trông giống hạt gạo). Ngày đi hái lúa đầu tiên giống như đi đón hồn lúa về nhà nên mọi việc phải được kiêng kỵ thì hồn lúa mới về đến nhà, nên gia chủ phải đi một mạch đến nương, không đi đường tắt, trên đường đi không được hỏi chuyện hay trả lời người khác.

 

Người Xá Phó thu hoạch lúa để tổ chức Tết cơm mới
Người Xá Phó thu hoạch lúa để tổ chức Tết cơm mới.

Khi đến gần nương, bà chủ làm lý rào nương để không cho ai đi qua vì sợ làm ảnh hưởng đến hồn lúa nương. Bà chủ hái ba lá ngái để bọc hòn đá thần rồi đi vào giữa nương, hướng về phía mặt trời mọc, nín thở hai tay quơ ba gốc lúa, rồi dùng lá lúa buộc vào thành một bụi to, cho “hòn đá thần” vào giữa bụi lúa để làm hồn lúa mẹ “Xè mạ”. Buộc xong lạt, bà chủ mới được thở nhẹ nhàng... Giữ hồn lúa xong, bà xuống chân nương hái ba bông lúa rồi nhổ ba gốc rạ để ủ hồn lúa ở chân nương. Thực hiện xong nghi lễ giữ hồn lúa mẹ, bà chủ nương cùng chồng đi từ chân nương đến đỉnh nương để hái từng bông lúa.

 

Mọi người gùi lúa trở về nhà
Mọi người gùi lúa trở về nhà.

Sang ngày thứ hai, bà chủ cùng người anh em đến đổi công giúp hái lúa. Người Xá Phó quan niệm rằng, khi hái lúa mọi người tuyệt đối không được chớp mắt vì nếu chớp mắt khi lúa hái và buộc thành từng cum sẽ bị rụng hạt. Khi hái, mọi người không được thở mạnh vì nếu thở mạnh sợ sẽ làm hồn lúa hoảng sợ mà bỏ đi khỏi nương. Khi chuẩn bị thu lúa nương, bà chủ nương ra chỗ ủ hồn lúa, lấy bông lúa đó ra chân nương hô thật to “Mọi người hãy thu lúa đi, tôi giữ hồn lúa đây rồi”. Nghe xong, người đến giúp vác từng cum lúa đem về vị trí tập kết ở chân nương. Bà chủ lấy ba bông lúa nhét vào bó lúa nương tốt nhất để làm lúa giống năm sau. Mọi người tiếp tục hái lúa đến khi xong mảnh nương. Bà chủ nương bắt đầu đi đón hồn lúa mẹ. Lúc này, bà chủ lại nín thở, tháo lạt để lấy hòn đá thần cất đá vào túi đeo. Sau đó, bà chủ kiểm đếm số cum lúa, cứ xếp ba cum thành một đống, nếu số cum sau cùng là số cum lẻ một cum thì báo hiệu năm tiếp theo lúa nương sẽ được mùa. Sau đó, mọi người gùi lúa trở về nhà. Phụ nữ Xá Phó dùng địu qua đầu để gùi, còn đàn ông thì dùng đòn sóc xiên qua hai cum lúa gánh trên vai trở về nhà. Trước đây, người Xá Phó thường hay làm kho thóc ở bên cạnh rừng, vị trí gần nhà để tiện sử dụng, kho thóc làm như vậy tránh được hỏa hoạn.

 

Biểu diễn nhạc cụ dân tộc Xá Phó trong lễ mừng cơm mới
Biểu diễn nhạc cụ dân tộc Xá Phó trong lễ mừng cơm mới.

Ngày nay, người Xá Phó đưa thóc cất trữ trên sàn gác, khi mang lúa vào nhà, chủ nhà đóng hết các cửa để tránh hồn lúa mẹ sợ mà bỏ đi. Khi mang lúa về nhà, người hái lúa sẽ đặt những cum lúa ở mẹt, chia thành 1 nắm lúa tẻ, 1 nắm lúa nếp dùng để dâng cúng. Số lúa còn lại, đặt lên sàn gác bếp để sấy khô. Người ta xếp 3 cum thóc chồng lên cao tạo thành hoa lúa. Cuối cùng, bà chủ nhà đặt hồn lúa mẹ vào trong giữa đống lúa và bảo “Hồn lúa mẹ hãy ở yên trong nhà nhé”. Khi nấu cơm mới, gia chủ chỉ cần làm lý có một ít thóc mới trần qua nước sôi, sau đó đem phơi, sấy khô trên gác bếp rồi vò, giã thành gạo đem đồ cùng gạo cũ - nhưng gọi là cơm mới.

 

Bà chủ nương đi đón hồn lúa mẹ
Bà chủ nương đi đón hồn lúa mẹ.

Xong các nghi thức rước hồn mẹ lúa, người Xá Phó cùng nhau tổ chức múa hát; thổi kèn ma nhí, thổi sáo cúc kẹ chúc mừng gia chủ và chúc cho cả bản năm sau canh tác được mùa lúa nương, nhà nhà bội thu, no ấm.

Thanh Cường

Ý kiến bạn đọc
Họ và tên  
Email    
Tiêu đề  


Captcha
Mã xác nhận  
Phản hồi  
 Off  Telex  VNI  VIQR
Tài liệu đính kèm: (.gif, .jpg, .png, .jpeg, .doc, .docx, .xls, .xlsx, .zip, .rar)
 
Văn hóa cần được đầu tư xứng tầm để phát triển/ Làng và những sắc hoa
Quan hệ dân tộc và đoàn kết các dân tộc thiểu số ở Việt Nam/ Tôn vinh tinh thần đại đoàn kết dân tộc
Hà Nội linh thiêng và hào hoa qua các ca khúc/ " Giai điệu núi rừng" tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam
Tết Độc lập nhớ về Hồ Chí Minh - Nhà văn hóa kiệt xuất của nhân loại
Loading
Langvietonline.vn
1 2 3 4 5
Review This Site