Người con tiêu biểu của dân tộc Thái

(LV) - Là người con dân tộc Thái, bà Điêu Thị Xiêng đã và đang có nhiều đóng góp cho cộng đồng trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc Thái cũng như xây dựng nông thôn mới ở quê hương mình. Năm 2019, bà vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.

>>> Người gìn giữ những giá trị cổ xưa của dân tộc Mường

Từ xóa đói, giảm nghèo

Sinh năm 1951, năm 17 tuổi, bà Điêu Thị Xiêng (bản Đêu 1, xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái) lấy chồng. Gia đình chồng cũng nghèo, neo người vì bố chồng mất sớm, một mình mẹ chồng tần tảo nuôi con. Lúc về chung một nhà, vợ chồng bà chỉ có một căn nhà tranh tre rách nát. Bà sinh 4 người con nên cuộc sống càng khó khăn. Vốn chăm chỉ, chịu khó và tiết kiệm nên cuộc sống của gia đình dần bớt khó khăn. Bên cạnh đó, nhờ biết quan sát, chịu khó học hỏi kinh nghiệm những hộ gia đình chăn nuôi, sản xuất giỏi trong xã để học tập từ bón phân, chăm sóc cây trồng đến giữ gìn vệ sinh cho vật nuôi nên năng suất cây trồng, vật nuôi của gia đình .

Nghệ nhân ưu tú Điêu Thị Xiêng (đứng thứ 6 từ phải sang) luôn gần gũi với chị em phụ nữ để vận động chị em thực hiện nếp sống mới, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc .

Cuối những năm 1990, đầu những năm 2000, từ việc trồng lúa, ngô, nuôi trâu, bò, lợn gà, mỗi năm gia đình bà thu được từ 50 - 70 triệu/năm. Có được những thành công này là do bà được tham gia vào Hội Phụ nữ xã. Đây là nơi bà được Hội và các hội viên hướng dẫn áp dụng những kinh nghiệm sản xuất hay, những tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất.

Từ năm 1995, khi được giao nhiệm vụ làm Chủ tịch Hội Phụ nữ xã, bà Xiêng tập trung vào công tác vận động, tuyên truyền xóa đói giảm nghèo, hướng dẫn chị em áp dụng khoa học kĩ thuật vào sản xuất và chăn nuôi. Đặc biệt, bà cũng là người tiên phong trong tuyên truyền chị em xóa đói giảm nghèo bền vững.

Đặc biệt, năm 2007, với sự hỗ trợ của chồng, bà mày mò làm ra chiếc máy tẽ ngô quy mô gia đình, giá thành thấp giúp bà con rút ngắn được thời gian lao động. Bình thường một lao động trong 8 giờ liên tục tẽ ngô bằng tay chỉ được khoảng 40 - 50 kg nhưng nếu dùng chiếc máy này thì tẽ được 300 kg. Với đóng góp này, bà vinh dự là được tôn vinh danh hiệu “Phụ nữ và sáng tạo năm 2013”.

Đến giữ gìn những di sản văn hóa của người Thái

Bà là một trong số ít người nắm vững các tập tục, tín ngưỡng cũng như am hiểu sâu sắc các làn điệu hát Thái, múa xòe Thái ở Mường Lò. Từ khi chỉ là cô bé 5 tuổi, bà đã được theo mẹ đến các đám cưới hỏi trong bản, tham dự những sự kiện quan trọng của gia đình, người thân. Cô bé Xiêng đã “ngấm” vào mình những tập tục, những di sản văn hóa quý báu của người Thái mỗi ngày. Vốn yêu thích ca hát và có năng khiểu bẩm sinh, cô gái Xiêng trở thành họa mi của bản, là người hát hay, xòe khéo, biết và thuộc nhiều điệu múa xòe, làn điệu xòe.

Nghệ nhân ưu tú Điêu Thị Xiêng (ngồi bên trái) luôn gần gũi với chị em phụ nữ để vận động chị em thực hiện nếp sống mới, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc .

Với nhiệt huyết và tình yêu của mình, bà trở thành “hạt nhân” của các đám xòe, từ thời thiếu nữ cho tới khi làm vợ, làm mẹ, làm bà nội, bà ngoại, tham gia công tác chính quyền và làm Chủ tịch Hội Phụ nữ xã. Cùng với nghệ nhân ưu tú Lò Văn Biến, bà trở thành một trong số ít những người tích cực lưu giữ, truyền dạy xòe cho các thế hệ kế tiếp. Bà là người vừa sưu tầm, vừa đặt lời mới cho các bài “Khắp”, vừa có khả năng thể hiện ngọt ngào các bài “Khắp”. Hiện nay, trong sổ tay của nghệ nhân Điêu Thị Xiêng đã có hàng trăm bài “Khắp”, từ bài hát cổ sưu tầm chép lại đến bài do bà đặt lời.

“Lúc bé tôi thường học theo bà và mẹ, lớn lên thì tham gia đội văn nghệ của thôn, bản, và may mắn được nghệ nhân Lò Văn Biến dạy 6 điệu xòe cổ và chữ Thái cổ. Là người Thái phải có trách nhiệm lưu giữ nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình nên tôi cố gắng học được đến đâu thì lại hướng dẫn cho lớp trẻ kế tục truyền thống của cha ông”, bà Xiêng chia sẻ.

Với vai trò là Chủ tịch Hội Phụ nữ xã (từ năm 1995 - 2016), gần 20 năm ấy, vừa đảm nhiệm vai trò của người vợ, người mẹ trong gia đình, vừa là thủ lĩnh cùng bà con xóa đói, giảm nghèo, xây dựng nếp sống mới. Ngay cả khi về hưu từ năm 2016, bà vẫn bền bỉ cùng cộng đồng giữ gìn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, dân gian của người Thái.

Không thể để những bài dân ca Thái mai một, bà đã vận động ông Lò Văn Tâm –một “Quảng Khắp” - người hát giỏi (bản Chao Hạ, xã Nghĩa Lợi) và ông Cầm Văn Long (phường Pú Trạng) - người đã hơn 40 năm dày công nghiên cứu khèn bè và pí cùng tham gia truyền dạy “Khắp”, cùng với những điệu dân ca Thái cho lớp trẻ.

Lúc đầu lớp học chỉ có vài chị em cùng chung sở thích, mấy cháu gái tò mò. Nhưng bằng sự vận động bền bỉ cùng những tiết mục văn nghệ trong các buổi ra mắt thôn bản văn hóa, trong các dịp khai giảng năm học mới, dân ca Thái cứ ngấm dần vào lớp trẻ và được nhiều người tham gia học.

Hiện nay, đội dân ca của xã Nghĩa An đã thu hút người dân từ bản Đêu, Vệ, Nà Vặng rồi Nậm Đông tham gia học hát, học múa xòe, học khắp, học pí. Nhờ có nghệ nhân Điêu Thị Xiêng mà 8/8 thôn bản của xã Nghĩa An đều có đội văn nghệ, đội múa xòe giỏi hát hay.

Bà chính một trong những “di sản văn hóa sống” của người Thái ở Mường Lò. Những nỗ lực, cống hiến của bà đã được ghi nhận bằng nhiều Bằng khen của Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ; Bằng khen của Bộ Công an về Bảo vệ An ninh Tổ quốc, trật tự xã hội.

Ly Ly