Đình Hả nơi ‘‘phát lệnh’’ khởi nghĩa Yên Thế

(LV) - Cách thành phố Bắc Giang chừng 20km về phía Bắc, cách thị trấn Cao Thượng huyện Tân Yên chừng 7 km, đình Hả được xây dựng trên sườn một quả đồi thấp (có tên đồi Đình), xưa nằm giữa ngã ba thôn Khủa, thôn Quyên và thôn Lễ của làng Hả, nay nằm tại thôn Đình Hả, xã Tân Trung, cả khu đồi là rừng lim xanh tốt.

>>> Những dấu son của lịch sử 

Ngược dòng lịch sử

Theo truyền thuyết thì đình, chùa Hả được xây dựng vào thời Lê - Nguyễn thế kỷ XVII. Tuy nhiên, ngôi đình cũ đã bị tổn hại vào tháng 10 năm 1885 khi Pháp đánh lên Yên Thế. Giặc Pháp đã xua quân tàn phá xóm làng trong đó có đình, chùa Hả đem về xây dựng đồn bốt. Ngôi đình hiện hữu được chính Hoàng Hoa Thám và nghĩa quân khởi dựng lại vào dịp tạm hòa hoãn với giặc Pháp.

Cách đây 128 năm, thực dân Pháp tiến đánh tỉnh Bắc Ninh (Bắc Ninh và Bắc Giang ngày nay). Ngày 12/3/1884 chúng chiếm thành Bắc Ninh. Ngày 15/3/1884 chúng đánh chiếm Phủ Lạng Thương (thành phố Bắc Giang ngày nay), sau đó tiến đánh thành Tỉnh Đạo nay thuộc xã Quang Tiến, huyện Tân Yên. Thành Tỉnh Đạo thất thủ, ngày 16/3/1884 quân Pháp dưới sự chỉ huy của tướng Briedelinde tiến đánh Thái Nguyên. Khi quân giặc đến Đức Lân, xã Tân Đức, Phú Bình, Thái Nguyên, thì bị Lương Văn Nắm và các nghĩa binh của ông chặn đánh quyết liệt khiến chúng phải bỏ chạy. Sau trận đánh này, Lương Văn Nắm và các nghĩa binh cũng lui về Đình Hả xã Tân Trung ăn mừng chiến thắng và chính thức làm lễ tế cờ phát động phong trào khởi nghĩa Yên Thế. Từ đây về sau, ngày 16/3/1884 được lịch sử ghi nhận là ngày mở đầu phong trào khởi nghĩa Yên Thế.

Tại đình làng Hả, dư âm của Lễ Tế cờ dường như vẫn còn đây đó. Trong không khí linh thiêng, rợp trời cờ nghĩa, trong hương lửa ngạt ngào, giữa tiếng súng thần công ầm vang rừng núi, Đề Nắm, Thống Luận, Đề Truật, Cai Ba Biền và toàn thể các tướng lĩnh nghĩa quân đã truất kiếm, thề nêu cao chí khí tổ tiên, quyết hy sinh chiến đấu chống giặc giữ quê hương. Lời thề thiêng liêng đó được hàng ngàn nghĩa binh và nhân dân dự lễ hưởng ứng nhiệt thành. Sự kiện này làm cho đình, chùa Hả trở thành một di tích lịch sử mở đầu cho phong trào khởi nghĩa nông dân Yên Thế, đóng một dấu son đỏ thắm trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam thế kỷ XIX - XX.

Với Đề Nắm, kể từ khi tế cờ khởi nghĩa cho đến lúc hy sinh, ông đã chỉ huy quân dân Yên Thế đánh bại gần 1 vạn quân Pháp do các tướng GoĐanh, VoaRong, Priedelinle chỉ huy khiến chúng phải khiếp vía kinh hồn, phải cúi đầu thừa nhận rằng: “Đây là bãi chiến trường và là nơi xảy ra những sự kiện quan trọng nhất trong xứ thuộc địa của chúng ở Viễn Đông”. Đồng thời trước những tổn thất to lớn của mình, thực dân Pháp cũng phải công nhận rằng “Quân của Đề Nắm không mạnh như những toán quân của Lưu Kỳ, nhưng lại là những người An Nam gan góc chống cự quân Pháp rất ngoan cường”.

Gần 10 năm kể từ trận Đức Lân thắng lợi, Đề Nắm bị sát hại. Đề Thám lên thay, tiếp tục lãnh đạo nghĩa quân đánh giặc Pháp. Đình Hả vẫn là nơi Đề Thám và nghĩa quân đi về. Tranh thủ thời gian tạm hòa hoãn lần thứ 2 với thực dân Pháp (1897-1909) Hoàng Hoa Thám đã cho xây dựng lại ngôi đình.

Cảm phục trước khí phách người anh hùng Đề Nắm, ngày khánh thành đình, Đề Thám, cùng dân làng đã rước bài vị Đề Nắm vào trong khám thờ trong đình và tôn ông như một vị Thành hoàng làng. Sau này nhân dân còn tạc tượng ông đặt thờ tại vị trí trang trọng trong đình. Đặc biệt tại đây vẫn còn lưu đôi câu đối cổ: Nhân sinh tự cổ thùy vô tử/ Lưu thủ đan tâm chiếu hãn thanh. Nghĩa là: Xưa nay hỏi có ai không chết?/ Hãy để lòng son chiếu sử xanh.

Hội đình Hả ngày nay

Ngày nay, xung quanh di tích đình chùa Hả có nhiều cây cổ thụ xanh tốt tạo nên khung cảnh thiên nhiên đẹp đẽ nhưng vẫn giữ được nét thâm nghiêm. Hàng năm, vào ngày 15, 16 tháng Giêng, tại đình Hả, dân làng tổ chức lễ hội thật trang nghiêm, long trọng để tưởng nhớ công lao to lớn của vị tướng tài áo vải Lương Văn Nắm. Trong lễ hội có tổ chức tế lễ, rước sách cùng các trò chơi dân gian độc đáo và những hình thức sinh hoạt văn nghệ dân gian phong phú, thu hút dân ở khắp các vùng nô nức kéo đến dự hội đông vui chật cả khu đình chùa và rừng cây xung quanh. Hội làng Hả là một trong 4 lễ hội lớn nổi tiếng của huyện Tân Yên.

Không chỉ có vậy, Lễ hội 16/3 hàng năm tại Phồn Xương, Yên Thế vẫn luôn dành cho Di tích đình Hả một vị trí trang trọng. Có năm, ở khu vực đình Hả, huyện Tân Yên cho mời đội kỳ lân sư tử của xã Phúc Hoà trống dong cờ mở tới múa thờ ở đình. Lại cho tập trung cả trăm con ngựa với các trai trẻ Tân Yên đóng làm nghĩa binh cụ Đề đến đình từ sớm 16/3 dự lễ khai mạc. Trong lễ khai mạc này, không khí thật hào hùng, hoành tráng, bài diễn văn ngắn gọn mà thôi thúc lòng người như tinh thần khởi nghĩa Yên Thế bất diệt. Tế xong, xe ngựa sẵn sàng chở đội kỳ lân tung cờ, đánh trống vừa ngồi trên xe ngựa vừa chạy, vừa múa. Cả trăm con ngựa được lệnh nối nhau tiến vào trung tâm lễ hội Phồn Xương. Từ đình Hả đến Phồn Xương, đường làng ven đồi, ven những luỹ tre. Các trai Cầu Vồng mặc quần áo nâu, đầu và bụng chít khăn đỏ, người cầm cung, cầm giáo, cầm kiếm, người cầm súng, cầm cờ thúc ngựa tiến bước. Vó câu nhịp nhàng, trống giục thùm thùm, bụi hồng mờ mịt. Khí thế ngày hội tưng bừng. Dân háo hức, rầm rập chạy theo, kẻ trước người sau, không khí tưng bừng náo nhiệt.

Chính vì ý nghĩa to lớn về mặt lịch sử, văn hóa, ngày 10/3/1994 di tích đình chùa Hả được Bộ VH – TT công nhận di tích LSVH. Ngày 10/5/2012 Di tích đình Hả là một trong 23 điểm nằm trong hệ thống: Những điểm di tích Khởi nghĩa Yên Thế của tỉnh Bắc Giang vinh dự được Nhà nước ra Quyết định xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt.

Phương Thảo