Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm – Vốn quý chùa làng

(LV) - Vốn quý chùa làng đã chính thức trở thành Di sản tư liệu ký ức thế giới. Đó là Mộc bản Chùa Vĩnh Nghiêm- bộ sưu tập cổ vật đảm bảo tính toàn vẹn, nguyên gốc, độc bản góp phần nghiên cứu nhiều lĩnh vực lịch sử, văn hóa dân tộc.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm sau khi được in ra giấy dó.

Ngày 16/5/2012, tại Trung tâm hội nghị, hội thảo của khách sạn Amari Watergate Băng Cốc (Thái Lan), Ủy ban UNESCO khu vực châu Á - Thái Bình Dương đã xướng danh và chính thức ghi danh Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang vào danh mục Di sản tư liệu trong Chương trình ký ức thế giới.

Sau Mộc bản triều Nguyễn, văn bia Văn Miếu - Quốc tử giám Hà Nội, Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là di sản tư liệu thứ ba được thế giới ghi danh. Khác với hai di sản được vinh danh trước được bảo quản tại các trung tâm mang tầm cỡ quốc gia, Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được lưu trữ tại ngôi chùa nằm ở vùng quê nghèo nhưng đáp ứng mọi tiêu chí nghiêm ngặt của tổ chức UNESCO thế giới. Đó là tính xác thực, tính độc đáo - quý hiếm, sự ảnh hưởng tầm quốc tế và khu vực. Ngoài ba tiêu chí cơ bản đó, Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm còn thuyết phục được 100% thành viên trong hội đồng bỏ phiếu ủng hộ bởi di sản này là bộ sưu tập cổ vật mang tin đảm bảo tính toàn vẹn, nguyên gốc, độc bản và là di sản tư liệu đặc sắc góp phần nghiên cứu nhiều lĩnh vực như: tôn giáo, ngôn ngữ, văn học, y học, mỹ học.

 

Hàm chứa tư tưởng, giáo lý của Phật phái Trúc Lâm

Qua nhiều thế kỉ tiếp thu đạo Phật đến từ Ấn Độ và Trung Quốc, Phật giáo Việt Nam đã có những bước tiến triển lớn ở thời Lý - Trần (thế kỉ XI đến đầu thế kỉ XIII). Tới khi Trần Nhân Tông chính thức thành lập Thiền phái Trúc Lâm thì Việt Nam mới tìm được cho mình một Phật phái riêng, vừa phù hợp với đặc trưng của văn hóa Việt Nam vừa khẳng định được bản lĩnh tự chủ trong việc tiếp thu tinh hoa văn hóa nước ngoài. Kho Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm hàm chứa những giá trị nhân văn sâu sắc về tư tưởng, giáo lý của Phật phái Trúc Lâm được các nhà sư như Hòa Thượng Thích Thanh Từ, Hòa Thượng Thích Nhất Hạnh và Thiền sư Thích Huyền Diệu phổ biến, truyền bá ở các nước trên thế giới đã thu hút hướng thiện hàng triệu Phật tử là người Việt Nam và người nước sở tại.

Đánh dấu sự phát triển chữ Nôm

Mộc bản chữ Nôm ở chùa Vĩnh Nghiêm là di sản tư liệu đánh dấu quá trình phát triển của hệ thống văn tự Nôm qua các thời đại Trần, Lê, Nguyễn… Hiện nay, trong quá trình Hội nhập, giao lưu văn hóa quốc tế, trên thế giới có nhiều người quan tâm học chữ Nôm để nghiên cứu lịch sử văn hóa truyền thống Việt Nam, chính chữ Nôm ở bộ mộc bản này là một trong những nguồn tư liệu quý giá để tra cứu, tham khảo hữu ích. Một điều thú vị khác mang ý nghĩa quốc tế là font chữ Nôm trên mã Unicode (kí hiệu NomNaTongLight.ttf) được Hội Bảo tồn di sản chữ Nôm (The Vietnamese Nôm Preservation Foundation, USA) lấy mẫu từ sách Thiền tông bản hạnh là một phần của sưu tập Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm. Chữ Nôm được cài đặt trên máy vi tính được phổ biến trên toàn thế giới, cho nên bất cứ ai học tập, nghiên cứu chữ Nôm Việt Nam trên toàn thế giới đều được tiếp cận và sử dụng để tìm hiểu giá trị đặc sắc, phong phú của nền văn hóa Việt Nam trong quá khứ.

Những tác phẩm văn học có giá trị

Các tác phẩm văn học trong mộc bản sách Thiền tông bản hạnh như: Cư trần lạc đạo phú (Ở trần thế vui với đạo) viết theo thể phú, Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca (Bài ca về được thú vui rừng suối mà thành đạo của Trần Nhân Tông, Vịnh Hoa Yên tự phú (vịnh cảnh chùa Hoa Yên) của thiền sư Huyền Quang... Đây là những tác phẩm văn học thiền tông có giá trị và có sự ảnh hưởng tích cực đến đời sống xã hội và được nhiều nhà nghiên cứu văn học trong và ngoài nước quan tâm tìm hiểu. Qua nghiên cứu các tác phẩm thơ Nôm của Nguyễn Trãi, Nguyễn Du mà tổ chức UNESCO đã vinh danh Nguyễn Trãi, Nguyễn Du của Việt Nam là Danh nhân văn hóa thế giới.

Đúc kết kinh nghiệm dân gian về y dược

Sách Kính tín lục có trong bộ sưu tập Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm ghi chép các phương thuốc cấp cứu, chữa bệnh (An thai thôi sinh phương, Thiên Trúc cốt dược, Phụ cấp cứu phương…) là sự đúc kết kinh nghiệm dân gian đã được khảo nghiệm những tinh túy về y dược thời bấy giờ. Mộc bản các sách trên là cơ sở để truyền bá, phổ biến kinh nghiệm, vừa thể hiện lòng nhân ái của đạo Phật, qua đó nâng cao vị thế, trách nhiệm của nhà sư (theo Phật phái Trúc Lâm); Đồng thời, sách in từ mộc bản được phổ biến rộng rãi cũng là biện pháp để hoằng dương Phật pháp (hỗ trợ dân, làm dân thêm tôn quý, khiến dân tin theo). Đó là hình thức nhập thế trực tiếp vào dân gian theo chủ trương của Phật phái Trúc Lâm Yên Tử. Hiện nay, các phương thuốc này vẫn được phổ biến rộng rãi ở nhiều chùa chiền, thiền viện, các vùng quê góp phần cứu nhân độ thế đến nay vẫn được nhiều người ứng dụng.

Tác phẩm thư pháp tuyệt mỹ

Bộ mộc bản được khắc công phu, cầu kỳ, tốn kém nhiều công sức. Người thợ khắc gỗ Việt Nam phải là người đa năng: giỏi chữ Hán/chữ Nôm, có bàn tay khéo léo, có con mắt tinh tường, bản tính kiên trì/nhẫn nại/thận trọng và trình độ thẩm mỹ rất cao mới tạo ra được các mộc bản này.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được khắc bằng chữ Hán và chữ Nôm với nhiều kiểu chữ khác nhau như chân thư, thảo thư, lệ thư, hành thư…, chữ khắc đẹp xứng đáng là những tác phẩm thư pháp nghệ thuật tuyệt mỹ. Nhiều trang mộc bản được các nghệ nhân xưa khắc đan xen thêm những bức họa đồ minh hoạ, đường nét tài hoa tinh tế, bố cục chặt chẽ hài hoà xứng đáng là tác phẩm đồ họa có giá trị thẩm mỹ cao.

Hiện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang đã kiểm kê, mã hóa, số hóa toàn bộ di sản Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm để tiện cho công tác bảo tồn phát huy giá trị di sản.

Văn Việt