Vị thế chùa Vĩnh Nghiêm trong thiền phái Trúc Lâm Yên Tử

(LV) - Căn cứ vào thư tịch cổ, nguồn di sản Hán Nôm hiện lưu giữ tại chùa Vĩnh Nghiêm cho biết chùa được xây dựng thời Lý (thế kỷ XI), có tên gọi là Chúc Thánh. Đến thời Trần (thế kỷ XIII - XIV), chùa được Trần Nhân Tông mở mang, tôn tạo và đổi tên là chùa Vĩnh Nghiêm.

>>> Chùa Vĩnh Nghiêm - mãi mãi là chốn Tổ 

>>> Hướng bảo tồn, phát huy bền vững giá trị Chùa Vĩnh Nghiêm 

Trung tâm truyền bá Phật giáo thời Trần

Chùa Vĩnh Nghiêm từ lâu đã được nhìn nhận và tôn vinh là một trong những Trung tâm truyền bá Phật giáo của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử thời Trần, là nơi tổ chức và thành lập mô hình Phật giáo Nhất tông trên cơ sở hợp nhất các thiền phái đã có trước đó và cũng là mô hình Giáo hội Phật giáo cho các tổ chức Giáo hội sau này. Sau khi từ bỏ ngai vàng đi tu, Trần Nhân Tông: “…đã biến ngôi chùa Vĩnh Nghiêm (còn gọi là chùa Đức La, hiện nay ở xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Hà Bắc) thành trụ sở Trung ương của Giáo hội Trúc Lâm, chứa đủ hồ sơ của tăng, ni cả nước. Ông đã tổ chức nhiều lần độ tăng ni, mỗi lần không dưới một nghìn người” (Hà Văn Tấn, Chùa Việt Nam.HN 1992, tr. 12).

Một góc chùa Vĩnh Nghiêm. Ảnh: Ngọc Thành.

Điều đáng nói là cả ba vị Tổ (Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang) đều lấy chùa Vĩnh Nghiêm làm Trung tâm truyền bá Phật pháp của dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử:

Tháng 4/1308, Trần Nhân Tông đích thân tới chùa Vĩnh Nghiêm chủ trì giảng Truyền Ðăng Lục, sai quốc sư Ðạo Nhất giảng kinh Pháp Hoa cho chư tăng kiết hạ tại đây và thống nhất Giáo hội Phật giáo thời Trần: “Ngày mồng một tháng Giêng, năm Mậu Thân (1308) Điều Ngự sai Pháp Loa nhận chức trụ trì để nối dòng pháp tại chùa Báo Ân, huyện Siêu Loại. Tháng tư, Điều Ngự đến kiết hạ tại chùa Vĩnh Nghiêm ở Lạng Giang, giảng truyền đăng lục, lại sai Pháp Loa giữ chức trụ trì, bảo Quốc sư Đạo Nhất giảng kinh pháp cho đại chúng” (Thích Phước Sơn (dịch và chú), Tam Tổ Thực Lục, Viên Nghiên cứu Phật học Việt Nam ấn hành 1995, tr.30).

Tháng 9/1313, Pháp Loa phụng chiếu đến cư trú tại chùa Vĩnh Nghiêm, giữ vai trò đứng ra thành lập Trụ sở của Trung ương Giáo hội Phật giáo Đại Việt để phát triển nền đạo nước nhà. Ông đã tiến hành tuyển chọn tăng tài, phân định chức vụ tăng sĩ, bổ nhiệm cho hàng trăm chùa trong cả nước qui định mọi chức vụ tăng, ni trong Giáo hội, kiểm tra tự viện và lập sổ bộ tăng tịch để quản lý số lượng hàng ngũ xuất gia, tiếp tăng độ chúng ba năm một lần. Tất cả những Phật sự này đều do Pháp Loa trực tiếp chỉ đạo. Lần đầu tiên trong lịch sử Phật giáo Việt Nam tăng, ni có hồ sơ tại Giáo hội Trung ương: “Tháng 9 [năm Quý Sửu] (1313), Sư phụng chiếu đến chùa Vĩnh Nghiêm ở Lạng Giang, qui định các chức vụ của tăng sĩ trong nước và bổ nhiệm đến hơn trăm ngôi già lam. Chư tăng trong nước từ đó mới có sổ bộ và đều do Sư trông coi. Bấy giờ, Sư độ hơn mười người. Về sau cứ ba năm độ tăng một lần, mỗi lần khoảng dưới nghìn người… (Thích Phước Sơn (dịch và chú), Tam Tổ Thực Lục, sđd, tr. 44).

Năm 1305, nhân chuyến theo vua Trần Anh Tông đến chùa Vĩnh Nghiêm nghe Thiền sư Pháp Loa thuyết pháp, Huyền Quang đã ngộ đạo và xin xuất gia tại đây, ông đã“dâng biểu đến ba lần xin từ chức để xuất gia học đạo tu hành. Thủa ấy, vua đang tôn sùng Phật giáo nên người chấp nhận. Ngài thọ giáo với Thiền sư Pháp Loa, được pháp hiệu là Huyền Quang” (Thích Phước Sơn (dịch và chú), Tam Tổ Thực Lục, sđd, tr. 80).

Toàn cảnh chùa Vĩnh Nghiêm nhìn từ trên cao. Ảnh: Hữu Phương.

Nơi đào tạo các tăng, ni nổi tiếng trong cả nước

Với vai trò là Trường Đại học Phật giáo đầu tiên trong cả nước, chùa Vĩnh Nghiêm hiệu lưu giữ 3.050 mộc bản có giá trị trên nhiều lĩnh vực: Tôn giáo, Y học, Văn học, Triết học, Lịch sử, ngôn ngữ, văn tự, in ấn, mỹ thuật. Đây là bộ mộc bản gốc, duy nhất của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử hiện còn lưu giữ được tại chùa Vĩnh Nghiêm để truyền bá tư tưởng cốt lõi của đạo Phật cho hàng trăm ngôi chùa với hàng triệu tăng, ni, Phật tử từ xưa tới nay. Chính vì vậy, chùa Vĩnh Nghiêm đã trở thành đất Phật mà bao thế hệ phật tử ao ước được tới thăm: “Ai qua Yên Tử, Quỳnh Lâm/ Vĩnh Nghiêm chưa tới thiền tâm chưa đành”.

Hơn 700 năm qua, Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử đã trải qua nhiều biến cố, gắn liền với sự diễn tiến thăng trầm của lịch sử Việt Nam nhưng vẫn được duy trì và phát triển. Ngày nay, tinh thần, tư tưởng Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử thời Trần vẫn được tăng, ni, phật tử ở Việt Nam tu học. Từ Trung tâm Phật giáo Vĩnh Nghiêm, tư tưởng của dòng thiền này lan rộng khắp các miền trong cả nước và lan tỏa ra khu vực và thế giới, riêng hệ phái Thiền Tông chủ trương khôi phục Phật giáo thời Trần đã có tới hàng chục vạn người đang tu học tại hơn 60 Thiền viện, Thiền tự trong và ngoài nước.

Có thể nói, chùa Vĩnh Nghiêm là Thánh tích quan trọng bậc nhất của Phật giáo Việt Nam nói chung, Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử nói riêng. Những tư liệu về chùa Vĩnh Nghiêm cũng như những thông tin chứa đựng trong kho mộc bản đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng Hồ sơ khoa học Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử trình UNESCO công nhận là Di sản thế giới trong thời gian tới.