Mùa xuân văn hóa miền sơn cước

(LV) - Văn hóa với sức sống trường tồn, theo dòng chảy thời gian đã góp phần làm nên những mùa xuân ấm áp. Khi mà cuộc sống đầy đủ hơn thì người ta lại tìm đến với văn hóa nhiều hơn với ý thức gìn giữ những di sản văn hóa tinh thần quý báu của mỗi cộng đồng, dân tộc.

>>> Nghe hát bài chòi trong lòng phố Hội 

Trải nghiệm để thêm vốn sống

Đêm ở bản vùng cao Năng Cát (huyện Lang Chánh, Thanh Hóa) không tĩnh lặng như những nơi tôi đã đến, cũng không như lời kể mà tôi nghe đâu đó. Sự âm u của núi rừng, hoang sơ của cây cỏ, buồn tẻ từ nếp sống tự cấp, tự túc đã là quá vãng ở vùng đất này.

Đêm lửa trại đón khách thật náo nhiệt với những điệu khặp Thái tưng bừng, những vòng xòe đam mê, uyển chuyển theo nhịp bước của những sơn nữ trong bập bùng ánh lửa cứ in đậm trong tôi.

Đó là một ngày cuối đông chúng tôi rời phố xá ồn ào theo đoàn khảo sát tuyến du lịch cộng đồng bản Năng Cát - thác Ma Hao - một không gian văn hóa Thái điển hình ở vùng cao xã Trí Nang, huyện miền biên Lang Chánh. Ở đó, không chỉ có những điệu khặp, điệu xòe, những bài hát đắm say, còn có những ngôi nhà sàn nguyên bản, những nhà nghỉ theo kiểu homestay và những vuông thổ cẩm đẹp đến mê mẩn.

Bản Năng Cát lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Thái đen. Ảnh: Nguyễn Á

Nhằm từng bước khai thác tiềm năng du lịch cộng đồng, phát huy giá trị văn hóa bản Thái ở bản Năng Cát tiến tới khai thác hết thế mạnh của cả một vùng đất, một không gian văn hóa bản Thái đặc trưng, huyện Lang Chánh đang từng bước đưa nơi này thành một điểm đến hấp dẫn. Nhiều công trình phục vụ du lịch, sinh hoạt văn hóa cộng đồng đã được đầu tư, nhiều sản phẩm đặc trưng đã bước đầu được đưa vào khai thác. Năng Cát đã đón những đoàn khách nước ngoài, đón nhiều khách “phượt” trong nước bằng chính sức hấp dẫn từ nét văn hóa độc đáo của dân tộc Thái. Và giờ đây, Năng Cát đang chuẩn bị để Tết này đón thêm nhiều khách đến với bản khi xu hướng du lịch khám phá văn hóa vùng miền, văn hóa tộc người ngày Tết càng được được nhiều du khách ưa chuộng.

Thác Ma Hao (xã Trí Nang, huyện Lang Chánh) với phong cảnh hữu tình.

Chia tay thác Ma Hao, rời bản Năng Cát, sự mể mẩn từ cảnh sắc, sức hấp dẫn từ những điệu xòe, những bước khặp cứ níu bước chúng tôi. Một vùng đất khá xa thành phố, đường vào còn nhiều khó khăn, nhưng người dân nơi đây đã biết phát huy tốt nhất giá trị văn hóa truyền thống của vùng đất để biến thành những sản phẩm đặc trưng cuốn hút sự khám phá của con người. Bên cạnh những cái tên như Bản Đôn, bản Hiêu, bản Kho Mường ở Bá Thước, bản Hang ở Quan Hóa, làng Lương Ngọc ở Cẩm Thủy đã được nhắc đến nhiều trong những tour du lịch văn hóa cộng đồng vùng cao xứ Thanh, Năng Cát - Ma Hao dù mới mẻ nhưng sức hút thật khó để cưỡng lại. Với tôi, hơn cả một chuyến đi, là sự trải nghiệm để thêm vốn sống cho nghề viết của mình. Tôi sẽ còn trở lại nơi này, để sống trong sự hồn hậu của người dân, để được thêm lần nữa thưởng thức những món ăn, ghi lại những khuôn hình...

Khí sắc văn hóa làng

Đầu tư cho văn hóa để làm sức mạnh, động lực phát triển kinh tế, nhiều địa phương đã dành nguồn kinh phí ngân sách thỏa đáng, huy động thêm nguồn xã hội hóa để xây dựng các thiết chế văn hóa đáp ứng sự tham gia sinh hoạt của cộng đồng dân cư. Nhiều trò chơi, trò diễn truyền thống lần lượt được khôi phục, nhất là những trò diễn ngày Tết. Bởi vậy, mấy năm nay ở nhiều làng quê có nhiều người đi tập hát, tập múa để Tết về ra sân đình biểu diễn góp vui. Đời sống văn hóa ở nông thôn đang bừng lên khí sắc của một nông thôn mới, nhưng vẫn có những nét văn hóa làng rất đậm đà. Hình khối của làng thay đổi, nhưng văn hóa làng vẫn còn nhiều thứ để nhắc, để kể.

Khua Luống - nét văn hóa truyền thống của người Thái.

Nhà văn hóa thôn ở vùng ven đô thuộc làng Vân Nhưng, làng Bản Nguyên, xã Đông Lĩnh vùng ven thành phố Thanh Hóa đã khiến tôi muốn lưu lại thật lâu. Những cụ ông, cụ bà, cả đám con trẻ xúng xính trong áo, mũ hội làng vào những vai diễn rất nhiệt. Các cụ tập chèo, người ngồi giữa chiếu hát, người giữ phách, người ôm đàn phía sau, có cô bé còn lúng la lúng liếng đôi mắt trong chiếc áo tứ thân đến là mê. Trong sự xốn xang, tấp nập đón đợi mùa xuân ở nơi này thấy cái gì cũng muốn xem. Dân làng đã chuẩn bị đất chôn gốc đu, chọn luồng để bắc cầu phao. Cả làng rồi sẽ rậm rịch trong tiếng trống hội, trong những trò chơi ngày Tết. Còn là tiếng à, í a của những chiếu chèo; sự chen chân vào đám cờ người, cờ thẻ để reo hò cho thỏa thích. Làng trên, xóm dưới cùng hát, cùng hò hét chung vui. Tết ở quê đáng để chơi. Khi món ăn ngày Tết không còn là thứ phải suy nghĩ quá nhiều, thì tìm thú chơi để kéo xích người lại với người đúng nghĩa đang được nhiều địa phương quan tâm. Có những làng còn phục dựng lại trò đập niêu, đánh mảng, nấu cơm thi và nhiều thú chơi dân gian hấp dẫn khác. Hồn làng, nét văn hóa làng mỗi khi Tết về là lúc được phát huy, nó khiến cái Tết ý nghĩa hơn bên cạnh những đồ ăn ngày một nhiều hơn.

Văn hóa với dòng chảy bất tận và không có khoảng cách luôn có một sức sống mãnh liệt. Bởi lẽ ấy, những câu lạc bộ văn hóa có tổ chức, đôi khi tự phát bởi nhóm người để thỏa niềm đam mê ngày một xuất hiện nhiều hơn làm cho đời sống văn hóa cơ sở ngày càng thêm phong phú. Bên cạnh sự ồn ào của tiếng máy, sự náo nhiệt của những dòng nhạc trẻ, sự ồn ã của những câu lạc bộ sở thích hiện đại, những nghệ sỹ làng quê với tâm huyết, với sự hy sinh của mình đang làm cho dòng chảy văn hóa thêm khoe sắc với mùa xuân.

Anh Vũ