Đi tìm những trò chơi dân gian trời cho

(LV) - Trong kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam và trong mọi gia đình người Việt có vô vàn trò chơi độc đáo hữu ích dành cho mọi lứa tuổi, đặc biệt là với trẻ em. Những trò chơi đó bắt nguồn từ những điều bình dị, những vật dụng dung dị mà làm nên được những giá trị cuộc sống khác nào thứ của quý trời cho.

>>> Chiếc nỏ trong đời sống văn hóa miền núi

Trò chơi từ trong bụng mẹ đến lúc nằm nôi

Có thể hiểu từ khi còn là bào thai nằm trong bụng mẹ, sự vuốt ve âu yếm thủ thỉ của cha mẹ đã là thứ trò chơi trước lúc chào đời dành cho bé. Lúc sinh ra với tiếng khóc bản năng nhưng không vô cảm cùng với sự tắm gội ban đầu đó chính là trò chơi đầu đời của trẻ. Từ phút nằm nôi đến khi nằm võng, từ lúc tập lẫy, tập bò đến khi tập đứng dậy đi, từ lúc đi xe nôi đến khi trên xe đẩy rồi ngồi ngựa gỗ, đu quay, thú nhún là chuỗi trò chơi liên khúc từ giản đơn tới phức tạp, từ sự trợ giúp của cha mẹ tới sự tự chơi, tự diễn của em bé trong niềm yêu thương bảo trợ vô bờ bến của tình mẫu tử, phụ tử.

Trò chơi kéo co của trẻ nhỏ.

Cần hiểu rằng, những tiếng hát đưa nôi, những bài ca ru võng, những lời kể trên chõng, bên thềm là một thứ trò chơi tình cảm, âm thanh, ngôn ngữ và trí tuệ diệu kỳ lại chẳng mất tiền mua. Đôi khi những thứ đó lại trở thành hoài niệm khó phai mờ trong ký ức sau này của trẻ nhỏ.

Chỉ có chiếc lá thôi cũng có thể biến thành trò chơi đố đoán màu, đoán hình, đoán loài, nhận biết thiên nhiên của trẻ. Cũng chiếc lá ấy có thể cho trẻ chơi: trâu lá đa, thả thuyền, thổi kèn lá, làm các con vật sâu kèn, cào cào, châu chấu hoặc ghép tranh xếp hoa, nhuộm màu trang trí theo trí tưởng tượng ngây ngô của trẻ nhỏ.

Trò chơi tuổi lớn với vật dụng đời thường

Chỉ với những viên sỏi, ta có thể tạo ra sân chơi hào hứng như tập đếm, chơi cắp càng cua, chơi chuyền, chơi ô ăn quan, chơi xếp hình hoặc kẻ vẽ ngộ nghĩnh trên từng viên đá sỏi. Nhận diện tích chất, hình dáng và phân loại sỏi cũng là trò chơi lý thú về kiến thức và nuôi dưỡng tình yêu thiên nhiên.

Hấp dẫn trò chơi đánh đu.

Với những tờ giấy đơn giản chơi ghép hình thuyền, thả thuyền, gấp máy bay, ném lao máy bay giấy, vẽ hình, tô màu giản đơn trên giấy. Hoặc vẽ và chơi trò chơi mặt nạ giấy. Cao hơn nữa có thể viết giấy thành diều, chơi thả diều dẫn gió cho lứa tuổi thiếu nhi.

Đối với tre trúc, thứ vật liệu trời cho ấy cũng dễ dàng tạo ra mọi trò chơi như đan vót nan tết hình con vật, khoét sáo, thổi sáo, vót và chơi que chuyền, que tính, làm dụng cụ chơi hát ống, làm con rối, chong chóng gió, chuông gió, làm đèn ông sao đầu sư tử, chơi cà kheo, đẩy gậy, đu quay với các em ở tuổi lớn hơn.

Trẻ em thích thú với các trò chơi dân gian.

Không cần nhiều vật dụng lắm cũng có thể tạo sân chơi cho trẻ bằng những trò trốn tìm, ú oà, bịt mắt bắt dê, chồng nụ trồng hoa, thả đỉa ba ba, rồng rắn lên mây, kéo co, vật tay, chọi cá, chọi dế, chọi chim. Thậm chí chọi cả cỏ gà tạo được hứng thú riêng cho trẻ.

Câu đố cũng là một dạng để kết nối thành trò chơi vừa rèn trí thông minh, vừa kích thích sự liên tưởng của trẻ. Đó là thứ trò chơi không tốn đồ vật, tiền tiêu, nhưng lại gắn kết trẻ thơ với văn hóa, ngôn ngữ và tinh tế hơn là sự hòa hợp giữa trẻ em với người lớn nuôi dạy chúng. Tích lũy cho chúng những tri thức giản đơn mà cần thiết trong đời.

Trò chơi đánh cờ người.

Các bậc cha mẹ, các cơ sở giáo dục cần biết sử dụng có liều lượng các trò chơi hiện đại một cách phù hợp và tiết kiệm. Đừng hoài phí các hình thức trò chơi trời cho quý giá ngàn vàng ấy nữa. Trò chơi là cách khai thác, phát huy đồ chơi tốt nhất, nếu làm được điều này trò chơi sẽ góp phần rèn luyện trí nhớ phát huy năng khiếu, trí tuệ đặc biệt là giáo dục tính cách cho trẻ nhỏ, đồng thời góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa dân gian các dân tộc.

Nhà văn Ngô Quang Hưng