Thành nhà Hồ được xây dựng với mục đích gì?

(LV) - Hồ Quý Ly có vốn hiểu biết sâu sắc văn hóa và lịch sử Đại Việt. Hẳn ông biết rằng giặc phương Bắc học cách đánh thành từ trong bụng mẹ, các thành ốc ở Việt Nam nói chung chỉ là nơi Vua ở cho tách biệt với thần dân, oai vệ với dân…

>>> Di tích lịch sử Thành Nhà Hồ 

>>> Độc đáo nghệ thuật kiến trúc di tích lịch sử Lam Kinh 

>>> Khu di tích lịch sử nhà Trần tại Đông Triều 

Tối 24 tháng 12, VTV 1 trong chương trình “Câu chuyện Văn hóa”, phản ánh 10 sự kiện văn hóa - du lịch nổi bật của Việt Nam trong năm 2015. Chương trình được dàn dựng công phu, hình ảnh đẹp và có sức thuyết phục, trừ một điểm, đó là các tác giả nói Thành nhà Hồ được xây với mục đích chống giặc ngoại xâm. Phần hình ảnh âm thanh phụ họa cho ý này khá rôm rả. Vì vậy, tôi thấy cần viết bài này.

Thành nhà Hồ chính là cung Vua của Hồ Quý Ly…

Thành nhà Hồ được xây dựng trong mùa xuân năm Đinh Sửu, 1397; nằm trong hàng loạt hành vi nhằm thoán đoạt nhà Trần của Hồ Quý Ly. Bấy giờ nhà Trần suy yếu lắm, có lẽ chủ yếu do luật hôn nhân không gả con gái cho người khác họ, không lấy vợ người khác họ cho con trai; dẫn đến mắc bệnh hôn nhân cận huyết, Vua thích tu đạo hơn là làm chính sự hoặc chết yểu. Có ông Vua như Dụ Tông hoang dâm vô đạo, chính là người đã suýt làm mất ngôi nhà Trần vào tay Dương Nhật Lễ là con nuôi Cung Túc Vương. Mẹ Lễ làm đào hát, lấy kép hát người phương Bắc tên là Dương Khương, có mang rồi bỏ chồng mà lấy Cung Túc Vương, sinh ra Nhật Lễ. Lễ lên ngôi giết bà Hoàng thái hậu và hàng loạt hoàng tộc, muốn giết hết họ Trần. Các hoàng thân tụ nghĩa dấy binh, đánh đuổi Nhật Lễ mà giành lại ngôi báu. Hồ Quý Ly có dự mưu.

Trong hơn 20 năm phụng sự triều Trần, chức to nhất là Tể tướng, tước cao nhất là Đại vương, Hồ Quý Ly tiến hành nhiều cải cách hết sức quan trọng vào thời bấy giờ: Luật hạn điền (nhằm bớt đặc lợi của quý tộc) in tiền giấy, khuyến khích thương mại, nông nghiệp, công nghiệp…của Hồ Quý Ly khiến hoàng tộc bất mãn, bọn quan lại xu nịnh nhà Trần xúc xiểm thêm vào. Về tư tưởng chính trị, ông có sách Minh Đạo phê phán giáo lý Khổng Mạnh đang đi đến chỗ suy đồi, đòi đưa bớt các ông nhà Nho của Trung Quốc được phối thờ cùng Khổng tử ra khỏi Văn Miếu và đây cũng là một trong các nguyên cớ chính yếu nhất khiến nhà Minh sang xâm lược nước ta, triệt phá đến tuyệt tích sách Minh Đạo cùng các dấu vết văn hóa Đại Việt mà ông đã góp phần mở mang theo khuynh hướng cách tân, không nhất nhất cái gì cũng y hệt Trung Quốc.

Hơn hết mọi người, trong toan tính giành ngôi báu của nhà Trần, Hồ Quý Ly biết rõ tuy nhà Trần suy thoái thê thảm nhưng Hoàng tộc và thần dân bốn cõi vẫn yêu mến nhà Trần vì họ đã khởi nghiệp đầy hiển hách - còn cái ung nhọt cung đình thì ai biết đấy là đâu. Vì vậy, trong toan tính giành ngôi, Hồ Quý Ly muốn dời đô về bản quán để đoạn tuyệt với thần dân nhà Trần ở cố đô Thăng Long, trở về với cố quận Thanh Hoa của mình. Thành nhà Hồ chính là cung Vua của Hồ Quý Ly, dân gọi “Thành nhà Hồ” là có lý của lịch sử, chứ thực ra thành xây khi ông ta mới là Tể tướng triều Trần. Có người miêu tả thành ngoại bên trong thoai thoải, tường ngoài thẳng đứng mà nói đó là dạng thành chống giặc là không đúng. Vì nếu thành trì chống giặc mà trong thoai thoải, một khi giặc đã lên mặt thành thì chúng có ngay cái thế trên đánh tràn xuống, liệu ai dại gì tạo sẵn thế chẻ tre cho giặc?

… được xây nên bởi trí tuệ trác việt

Như đã nói trên, Hồ Quý Ly có vốn hiểu biết sâu sắc văn hóa và lịch sử Đại Việt. Hẳn ông biết rằng giặc phương Bắc học cách đánh thành từ trong bụng mẹ, các thành ốc ở Việt Nam nói chung chỉ là nơi Vua ở cho tách biệt với thần dân, oai vệ với dân. An Dương Vương đánh thắng Triệu Đà bằng nỏ thần (lẫy nỏ bằng móng rùa, bắn một phát ra hàng chục mũi tên đồng) chứ không bằng Loa Thành. Bằng cớ là về sau Loa Thành vẫn còn mà bí quyết lẫy nỏ bị mất, thì Vua tôi chạy giặc tơi bời, Vua cha giết con rồi nhảy xuống biển tự tử. Nhà Lý rồi Trần hiển hách nhờ xây dựng thế trận lòng dân, chứ không xây thành. Hoàng thành Thăng Long chỉ là cung Vua mà thôi.

Như thế, việc kiên cố hóa thành trì của Hồ Quý Ly chỉ là nhằm bảo vệ vương quyền của mình; ông đã xây thành để chống dân mến kính nhà Trần.

Tôi nói sự thật. Mà tôi vẫn kính cẩn trước Thành nhà Hồ bởi nó được xây nên bởi một kiến trúc sư tài ba, một lực lượng lao động kỹ thuật thành thạo và trí tuệ trác việt khiến một tòa kiến trúc nguy nga luôn luôn sống động náo hoạt trong lòng tôi mỗi lần chiêm bái. Nó đẹp, hùng vĩ, cho thấy rõ cái “túi khôn” còn tiềm ẩn biết nhường nào trong nhân gian; nó không cần những lời ca, điệu múa nào phụ họa để trở nên nhiều ý nghĩa hơn về mặt giá trị di sản.

Vả lại, chính cha con Hồ Quý Ly không triển khai trận nào chống giặc Minh ở trong Thành nhà Hồ; giặc đến liền bỏ thành chạy để cuối cùng bị bắt ở Kỳ La, Kỳ Anh, Hà Tĩnh chấm dứt 7 năm nhà Hồ ngắn ngủi. Ông bị bắt, bị trói, bị dẫn giải rồi bị giết cực thê thảm. Cho nên có thể nói, Hồ Quý Ly là một điển hình trí tuệ Đại Việt thời phong kiến với tất cả cái hạn chế lịch sử của nó, ông tiêu biểu cho tư tưởng cải cách độc lập tự chủ nhưng thất bại bởi mâu thuẫn nội tại giữa tham vọng cách tân đất nước với tham vọng bá vương của cá nhân mình. Con trai ông, Hồ Nguyên Trừng từng nói (khi nghe tin giặc Minh vào cõi) “Thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng dân không theo”. Bị bắt giải sang Trung Quốc, Hồ Nguyên Trừng trở thành Tả thị lang Bộ Công (Thứ trưởng thứ nhất) triều Minh, chuyên thiết kế thi công súng đạn và trở thành nhân vật nổi tiếng trong lịch sử công nghiệp Trung Quốc thời Trung đại.