Đi hội xuân để hiểu văn hóa Việt

(LV) - Khái niệm lễ hội bao giờ cũng gắn liền với đi chơi hội, trảy hội. Thực chất là du lịch. “Du” là đi đến nơi, “lịch” là hiểu biết vùng đất, con người, phong tục, tập quán. Gần đây bên cạnh các lễ hội lịch sử, truyền thống lại có thêm các lễ hội cách mạng.

>>> “Làng” – Mùa xuân và Lễ hội

Về thời Hùng Vương dựng nước, Bác Hồ đã nói: “Các vua Hùng đã có công dựng nước. Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Những chiến công trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ ngày nay đã trở thành lễ hội lịch sử.

Mùa Xuân, có câu “Tháng Giêng là tháng ăn chơi”. Ấy là dưới góc nhìn nhà nông. Nhưng chỉ riêng cái tháng đầu năm mà cả nước (chủ yếu ở miền Bắc) đã có 91 cái lễ hội thì không khí hội hè bao trùm toàn quốc. Từ Tết Nguyên đán (3 ngày) đến lễ hội Núi Bà Đen (Tây Ninh), kể cả ai có trực thăng riêng cũng không thể một ngày đi 3 cuộc chơi.

Lễ hội mùa Xuân thường bắt đầu bằng các đình, chùa, đền, phủ mở cửa, hương khói lễ vật dâng lên các bậc tiền hiền, có công với dân với nước, hoặc các chư Phật, Thần đã giúp dân, giúp nước.

Trò chơi đánh đu ngày hội xuân.

Lễ hội là vui chơi. Nói vui chơi là mỗi nơi có các trò riêng, tập trung nhất là trò chơi dân gian, kéo co, đánh vật, chơi đu, tung còn, đánh phết, bắt vịt, bắt cuốc, bịt mắt bắt dê… Trò nào cũng vui, cũng đông người tham gia, trò nào cũng thể hiện sức khỏe, trí thông minh, khéo tay hay làm. Cỗ bàn trong các lễ hội ngày xưa mâm trên dâng cho các chức sắc làng xã, các cụ cao niên. Bây giờ có thêm các vị lãnh đạo cơ quan đoàn thể, có làng còn cả tây dâu rể về dự. Vui đáo để!

Trò chơi bắt trạch trong chum.

Có những trò rất vui vẻ, nói chữ là trò chơi có tính “phồn thực”. Hội Chu Hòa (Phong Châu, Vĩnh Phúc) có trò tắt đèn. Cả làng trai gái đang vui chơi bỗng nhiên đèn lửa tắt phụt. Trong màn đêm, tiếng chí chóe nghe rất ấn tượng. Hội Tuấn Lộ cũng ở Vĩnh Phúc còn có trò “giao chiến trai gái”, nghe đã thấy không có chiến tranh gì cả… Nói chung các trò chen nhau, bịt mắt bắt dê, chỉ bắt được người là chính.

Trò diễn trong lễ hội Linh tinh tình phộc (Trò Trám) người dân xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao (Phú Thọ).

Xin thống kê ra đây một số hội có trò “cướp nõ nường”: Hội Gia Thanh (Vĩnh Phúc). Hội Khúc Lạc (Lập Thạch, Vĩnh Phúc).v.v. Một tốp con trai khênh một cái “nõ” bằng nan phết giấy thật to. Một tốp con gái cũng khênh một cái “nường” to không kém. Hai đội xông vào cho “nõ” đụng “nường” rồi cười ầm lên, sau đó nam cướp “nường”, nữ cướp “nõ”. Ý nghĩa trò này để cầu phồn thực, con người cần sinh sôi nảy nở để tồn tại và phát triển.

Biểu diễn múa bồng trong hội làng Triều Khúc (ảnh: Quốc Khánh).

Còn hàng chục trò chơi có đụng chạm như nam nữ bắt trạch trong chum. Trò chơi phổ biến lễ hội xuân là đánh đu. “Trai du gối hạc khom khom cật/ Gái uốn lưng ong ngửa ngửa lòng” (Thơ Hồ Xuân Hương).

Thực hiện nghi lễ xuống đồng của đồng bào dân tộc Tày tại lễ hội Lồng Tồng (ảnh: Thu Hằng).

Hội xuân truyền thống của dân tộc ta nếu trình UNESCO có lẽ ta có thêm hàng trăm di sản văn hóa thế giới. Những mùa Xuân bạn cứ đi chơi cho ta biết ta đã. Gần nhất là lên xe buýt từ Hà Nội lên Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam. Những lễ hội tiêu biểu đều có cả!

Nhà báo Trần Đức Chính