Độc đáo hoa văn hình con nhện của người Tày

(LV) - Được bà và mẹ truyền dạy cách nhuộm chàm, làm vải đay từ cây lanh và thêu hoa văn trang trí trên vải từ khi mới 13 tuổi, những thiếu nữ Tày ở thôn Bản Dền, xã Bản Hồ (Sa Pa - Lào Cai) đã được truyền theo cả cảm hứng và đam mê về văn hóa dân tộc Tày trong mỗi vuông vải, trong từng đường kim, mũi chỉ, may vá, thêu thùa. Bà Hoàng Thị Ngân tâm sự: Tôi được bà và mẹ dạy thêu những hình hoa văn trang trí trên vỏ gối, rèm cửa, nhưng tôi ấn tượng nhất là hoa văn hình con nhện thêu cách điệu trên vỏ gối. Đây là một trong những nét độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa thổ cẩm của dân tộc Tày ở Bản Hồ.

>>> Sắc đỏ trên non cao 

Trong rất nhiều họa tiết mang hình cây rừng, núi đồi, dòng suối, hoa sen, hoa đào và các con vật như chim, cá, gà… thì có một con vật được người Tày sử dụng làm hoa văn chính trong sản phẩm gối truyền thống của dân tộc mình. Đó là hình con nhện được thêu cách điệu, tạo nên một nét hoa văn thổ cẩm đặc trưng của dân tộc Tày. Theo quan niệm của người Tày từ xưa, thêu hình con nhện lên gối bằng chỉ thêu rực rỡ nhiều màu mang ý nghĩa đuổi những con nhện độc không đến gần giường, cũng có hàm ý sâu xa là giữ gìn hạnh phúc vợ chồng.

Giữ nghề thêu thổ cẩm và làm gối truyền thống của người Tày.

Bao giờ người Tày cũng làm một đôi gối thổ cẩm, trên hai đầu mặt gối, thêu hoa văn hình một con nhện đực, một con nhện cái tạo thành gối chồng, gối vợ. Trong phong tục truyền thống của đồng bào Tày ở Bản Hồ, trước khi đi lấy chồng, con gái người Tày phải thêu được những hoa văn hình con nhện để làm gối tặng cho bố mẹ chồng và các anh, chị, em bên nhà chồng. Vì vậy, hầu hết con gái dân tộc Tày ở vùng này từ nhỏ đã được bà hoặc mẹ dạy thêu thổ cẩm và làm gối, nhất là phải dạy con cháu mình thêu bằng được hoa văn hình con nhện để may gối.

Đôi gối của người Tày thêu hoa văn hình đôi nhện cách điệu.

Người Tày quan niệm, hoa văn con nhện phải được thêu thành cặp đôi, có như thế mới tạo nên sự gắn bó lâu dài giữa nghĩa vợ tình chồng trong mỗi gia đình. Không chỉ thêu hoa văn thổ cẩm lên gối, buồng của con dâu trong gia đình người Tày cũng phải có rèm thêu hình hoa văn một đôi “nhện chồng, nhện vợ”… để cầu mong hạnh phúc đôi lứa trăm năm bền lâu. Và những phụ nữ Tày lớn lên, trước khi về nhà chồng đều tự tay thêu cho mình một đôi gối uyên ương hình con nhện như vậy… Đó là một nét văn hóa bản sắc độc đáo của người Tày vẫn còn lưu giữ đến ngày nay.

Hoa văn hình con nhện trên sản phẩm thổ cẩm của người Tày Bản Hồ.

Những phụ nữ Tày ở Bản Dền còn kể lại câu chuyện cho chúng tôi nghe về hành trình đi tìm hình mẫu thêu con nhện. Ngày còn bé, họ phải đem gối của bà mình về đặt cạnh để làm mẫu, nhìn và mày mò học theo cách bà mình “làm thêu”. Khi lớn lên, các cô gái Tày biết tự tay thêu vỏ gối và làm gối trước khi về nhà chồng. Sau này, nối nghề truyền thống cho con cháu, bà Hoàng Thị Ngân và các phụ nữ Tày ở Bản Hồ đều dạy lại cho con gái mình, cháu gái mình cách nhuộm chàm, thêu may hoa văn trên gối, rèm cửa, trong đó không thể thiếu hoa văn hình con nhện cách điệu, một nét văn hóa đặc trưng trong kho tàng di sản văn hóa của đồng bào Tày.

Lê Thanh Cường